به گزارش خبرگزاری حوزه در مازندران، حجت الاسلام محمدجواد قائمی، مدیر حوزه علمیه خواهران مازندران، در یادداشتی با عنوان "جنبش توتون و تنباکو، برون‌داد قدرت اجتماعی دین در تعاملات اجتماعی جامعه اسلامی" آورده است:
یکی از آموزه‌های مهم الهی در قرآن کریم، توجه دادن به مؤلفه کرامتی انسان‌ها است و به همین علت در عین نفی تبعیض انسان‌ها متأثر از طبقات نژادی و قومی، فقط تقوا و تقرب الهی در زیست انسانی را عامل تکریم و برتری دانسته است و تجلی اجتماعی این مؤلفه را در آیه "ولن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا" تحقق بخشید که بر اساس مفاد این آیه نورانی ۱۴۱ سوره نساء، هیچ کافر غیر متقی حق استیلا و برتری جویی بر مسلمانان به‌عنوان اهل تقوا حق کسب و اعمال سلطه را ندارند و این شرافت مقامی برای اهل اسلامی در این کلام رسول مهربانی به صراحت به منصه ظهور رسید که فرموده اند "الاسلام یعلوا و لا یُعلی علیه" و همین مفاد باعث تولید یک قاعده کلی در تراز سنجی روابط مسلمانان و غیرمسلمانان در فقه اسلامی تحت عنوان قاعده نفی سبیل شده است و لذا همواره در طول تاریخ فقاهت اسلامی شاهد آن بوده‌ایم که هر گاه رابطه‌ای یا تعاملاتی ولو در قالب معاملات عرفیه، سبب استیلا و سلطه یک کافر و غیرمسلمان بر مسلمان حتی از طریق خرید یک مصحف شریف می‌شده اند، با استناد به قاعده نفی سبیل خط بطلانی بر آن تعامل و رابطه می‌کشیده اند.
لذا در دوران امتیازات ناصری که خاندان سلطنت قاجاری چیزی به اهمیت رسیدن به امیال نفسانی آنان ولو از طریق به زنجیر کشیدن امت مسلمان وجود نداشته است و در تأمین هزینه‌های سفرهای اروپایی خود، راهی به‌غیر از فروش و واگذاری شریان‌های حیات اقتصادی جامعه ایران به ذهن خود خطور نمی‌دادند، دریک اقدامی به دور از هر تحصیل اقتصادی و ملت محورانه ای و در حین مخالفت علما و پیشنهاد تأمین هزینه قرارداد و حتی خسارت از سوی بازار برای عدم استیلاء غیر بر مسلمانان، شاهد واگذاری حق کشت و فروش توتون و تنباکو در بازارهای داخلی و خارجی در سال ۱۲۶۸ شمسی به مدت ۵۰ سال به یک شرکت انگلیسی بنام تالبوت با فرصت‌سازی وزیر مختار وقت انگلستان در ایران هستیم که بعد به شرکت رژی واگذار شد.
هرچند به اعتراف روزنامه فارسی‌زبان اختر که در عثمانی به چاپ می‌رسید، این امتیاز تفاوت فاحشی با امتیاز مشابهی که همین شرکت در زمینه توتون و تنباکو از عثمانی گرفته بود داشت ولی آن‌چه موجب اعتراضات سراسری و به‌خصوص ورود نهاد دین شده بود، استیلائی بود که از طریق این واگذاری برای غیرمسلمان نسبت به اقتصاد جامعه اسلامی شکل می‌گرفته است.
چراکه در این دوران ایران از نظر جمعیتی یک جامعه روستایی با اقتصاد کشاورزی است که مهم‌ترین محصول آن چه به لحاظ بازار داخلی و صادراتی با قابلیت ۲۰۰ هزار تن، همین توتون و تنباکو در حوزه دخانیات بوده‌است که انحصار تبادلات مادی آن در یک کشور به معنای واگذاری نبض یک اقتصاد بوده‌است.
انتشار این اخبار سبب شد تا میرزای شیرازی بزرگ با استناد به آیه ۱۴۱ سوره نساء و قاعده نفی سبیل با به میدان کشیدن قدرت اجتماعی دین، اولین اعتراض علنی مدنی در تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی جامعه ایران را رخ زده و از قدرت نهاد دین در تولید قدرت اجتماعی کنترل‌کننده قدرت استبدادی حوزه سیاسی در تأمین منافع ملت و امت اسلامی پرده بردارند و سلطنت را مجبور به عقب‌نشینی از امیال خود در راستای تحقق مطالبه‌ی عمومی کنند و درنتیجه شاهد لغو این امتیاز و از بین رفتن ابزار استیلای غیرمسلمان بر بازار اسلامی بوده‌ایم.
هر چند این حرکت عمومی به رهبری نهاد دین و مرجعیت شهید به‌جهت نگرش استیلا ستیزی غیرمسلمان معطوف به نفی استعمار امت اسلامی توسط اجانب و بیگانگان بوده و به‌همین علت در حوزه‌ی ساختار سیاسی و نفی استبداد داخلی ورودی نداشته است ولی سرآغاز بوده برای یک حرکت بزرگ در فرهنگ سیاسی جامعه ایران که می‌توانستند با تکیه بر قدرت اجتماعی برآمده از قابلیت‌های مؤلفه‌های دینی به کنترل ساختار مستبد سیاسی حرکت کنند و به‌همین علت به تعبیر خیلی از تحلیلگران تحولات ایران این جنبش سرآغازی بود برای نهضت مشروطه و تحقق انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷ با اتکاء بر دین و نهاد دین که همواره در طول این مدت بجز خیرخواهی و بسط عدل و سعادت در مدل‌های تحولی خود چیزی برای مردم و ملت خود نخواسته و به ارمغان نیاورده اند و هر کجا دشمن موفق شد با جنگ قرائت این قدرت عظیم را از مردم جدا کند چه در مشروطه و چه در نهضت ملی، نتیجه‌ای بجز استبداد متأثر از دو کودتای ۱۲۹۰ و ۱۳۳۲ توسط اجانب غربی به بار نداشته است.
ازاین‌رو آن‌چه در فضای جنگ شناختی و جهاد تبیین در انطباق محیطی با داده‌های تاریخی حائز اهمیت است، شناساندن قابلیت‌های نهاد دین در طراحی و تحقق توسعه و تحول‌خواهی فردی اجتماعی است که ان‌شاءالله همگان بتوانیم با یک مطالبه و برگشت تحلیلی به تاریخ خود و افتخار به داشته‌های اجتماعی و پیروی از مؤلفه‌های دین راه سعادتی که در افق تمدن نوین اسلامی ایرانی رقم زده شده را محقق سازیم.
0 نظر